ZEUGMAGAP Projesi''nin en önemli barajlarindan olan Birecik Baraji, 2000 yilinda su toplamaya basladi ve 2500 yillik antik Zeugma kentinin beste biri sulara gömüldü। Birecik Baraji, yilda 2,5 milyar kilowatt saatlik enerji üretimiyle, sulayacagi 70 bin hektarlik Barak Ovasi''yla, Birecik ve Nizip''e verecegi içme suyuyla ülkemizin önemli projelerinden... Ama bir yandan da yasamlarini degistirdigi 30 bin kisi, tamamen haritadan silinen 9 köy düsünülürse, bölgeye, insan yasami boyutunda büyük degisiklikler de getiren bir proje...
Zeugma''nin dünya ve Türkiye medyasinda bir bomba gibi patlamasi, Amerika''da New York Times''da çikan, Stephen Kinzer''a ait "Bir Roma Aniti Için Sulu Mezar" baslikli yaziyla oldu. Bu yazi, Birecik Baraji''nin sularinin yükselmeye basladigi 2000 yili Mayis ayinda yazildi. Bir anda Zeugma medyanin ilgi odagi oldu.Ve barajin en üst seviyeye yükseldigi 2000 Ekim''ine kadar kurtarma kazilari hiz kazandi. TRT tarafindan hazirlanan "Zeugma... dün... bugün" belgeseli, görkemli Roma metropolünü tanitmaya çalisirken, Zeugma''da o günkü yasami, insani boyutlariyla da ekrana getiriyor. Ayrica Türk arkeologlarin, yabanci arkeologlarin da katilimiyla yaptigi kurtarma çalismalarini, Zeugma''da bulunan muhtesem mozaikleri de tanitiyor."Zeugma" belgeselinin özgün müzigini Derya Köroglu besteledi.Yapim - Yönetim: Kerime Senyücel Kamera: Sarper Hokna Metin: Yrd.Doç.Dr.Rifat Ergeç, Kerime Senyücel Kurgu: Yusuf Sen Müzik: Derya KörogluOrijinal VCD yi TRT websayfasinda online satin alabilirsiniz.www.trt.net.tr/wwwtrt/marketdevam.aspx?urunid=148ZEUGMABelkis / Zeugma , Gaziantep'in Nizip ilçesinin 10 km. dogusunda , Firat Nehri kenarinda ayni adi tasiyan köyde yaklasik 20 bin dönümlük bir arazi üzerinde yer almaktadir. Büyük Iskender'in genarellerinden Selevkos Nikator M.Ö. 300'de Belkis / Zeugma'nin ilk yerlesimi olan Selevkeya Euphrates kentini kurar. Belkis / Zeugma , M.Ö. 64 yilinda Roma Imparatorlugu'nun topraklarina katilir, ismi ise geçit ve köprü anlamina gelen Zeugma olarak degistirilir. M.S. 256 yilinda Sasani krali Sapur Belkis / Zeugma'yi ele geçirerek kenti yakip yikar. Bu tarihten itibaren Zeugma bir daha kendini toparlayamaz ve Roma dönemindeki ihtisamina ulasamaz. Belkis / Zeugma ; M.S. 4.yüzyilda Geç Roma, M.S. 5. ve 6. yüzyillarda ise Erken Bizans hakimiyetine girmistir. M.S. 7. yüzyilda Arap akinlari neticesinde Belkis / Zeugma terk edilir. Daha sonralari M.S.10. ve 12. yüzyillar arasinda küçük bir Abbasi yerlesimi bölgede yer alir ve M.S. 17. yüzyil da ise Belkis köyü kurulur. Belkis / Zeugma , Kommagene Kralligi'nin dört önemli kentinden birisidir.Helenistik dönemde “Firat Seleukeia”si adiyla anilmis olan kent, Firat Nehri üzerinde bir iskelesi bulunan ve Antakya'dan Çin'e uzanan Ipek Yolu'nun Zeugma'dan geçmesi dolayisiyla önemli bir ticaret potansiyeline sahip antik bir sehirdir. Roma döneminde buraya Anadolu'lu askerlerden olusturulan “Sikitia (Iskit) Lejyonu” adi verilen askeri birlik konuslandirilmistir. Bu birlik daha sonralari, daha bir Romali karekter kazanarak “Dördüncü Lejyon” adiyla görev yapmis olup, Zeugma'da özellikle asker karekterinin agir bastigi bir nekropol heykeltrasligi akiminin baslamasina neden olmustur.Bu alanda steller, kaya kabartmalari,heykeller ve sunaklar gibi degisik formlarda ortaya koydugu örneklerden yeni olusmaya baslayan Zeugma karekterini hissettirmistir.Zeugma, Roma döneminde biraz da Lejyon merkezi olmanin verdigi canlilikla oldukça zenginlesmistir. Belkis / Zeugma ile Firat'nin karsi kiyisindaki Apameia kentine baglanti saglayan, büyük olasilikla agaç kütüklerinden yapilmis sallara dayanan ahsap bir köprü bulunmaktaydi. Nitekim burada o dönemin büyük bir gümrük oldugu ve azimsanmayacak miktarda bir sinir ticaretinin yapildigi belirlenmistir.Çünkü günümüzde Iskeleüstü olarak adlandirilan tepede yapilan kazilar sonucunda bir arsiv odasinda Bulla adi verilen 65.000 adet mühür baskisi ele geçirilmistir. Papirus, parsomen, para torbalari ve gümrük balyalarini mühürlemede kullanilan bu mühür baskilari Zeugma'da güçlü bir haberlesme aginin yaninda büyük bir ticaretin yapildigini da göstermektedir. Firat'in kiyisindan baslayarak batiya dogru 300 metre yükselen engebeli yamaçlar, akropol eteklerine kadar yerlesim yeridir. Bu yamaçlarinin güney ve bati kesimi nekropol, dogu ve kuzeydogu taraflari mahalleler, kuzey kesimi ise kentin yönetimi ve toplumsal bölümleri ile lejyon bölgesi idi. Akropol'ün üzerinde ise, kentin adina bastirilan Zeugma sikkelerinde sikça rastlanan Tykhe Tapinagi bulunmaktaydi. Simdiki haliyle sehir, yaklasik 4-5 metre kalinlikta toprak dolgu altindadir ve bütün alan Antep fistigi agaçlariyla kaplidir.Toprak üzerinde ise sadece birkaç yapi izi ile birkaç mimari parça izlenebilmektedir.Uzun yillardan beri kaçak kazi ve tarihi eser kaçakçiligina maruz kalan bölge önemini 1992 yilinda kaçakçilara karsi Gaziantep Müzesi'nce Arkeolog Dr. Rifat ERGEÇ baskanliginda baslayan kazilarla göstermistir.Ilk kazilarda bir Roma villasi ortaya çikarilmistir.Daha sonralari iki villanin teras mozaikleri çikarilarak Gaziantep Müzesi'ne tasinmistir. Belkis / Zeugma da 1987, 1992-1997,1993-1994,1996-1998 ve 1998-1999 dönemlerinde zaman zaman yabanci Üniversitelerden Arkeolog ve ekiplerin katildigi arkeolojik kazilar yapilmistir. Bu kazilarda çok kaliteli bronz esyalar ve heykelcikler (bronzdan kanatli ayaklar) , sikkeler, heykeller, mezar stelleri ve kabartmalar elde edilmistir. Bu eserler Gaziantep Müzesi Belkis / Zeugma Salonunda sergilenmektedir. Zeugma kentinin ileri gelenleri, zenginleri, yüksek rütbeli subaylari gibi elit tabakanin oturdugu anlasilan villalar bölgesi tamamen Firat manzarasina hakim ve güney rüzgarlarina açiktir. 1992 yilinda yapilan kazilarda ortaya çikarilan M.S. 2. yüzyila tarihlenen Roma villasinda Atriumlu plana sahip olan evin bas odasi (tablinium) ve önündeki galeride sanat degeri çok yüksek mozaikler bulunmustur.7,5 x 3,75 metre boyutunda olan mozaik dösemede üzüm ve sarap tanrisi Dionysos ve karisi Ariadne'nin dügün merasimi tasvir edilmistir.Firat taslariyla islenmis olan mozaiklerde, tonlariyla birlikte 13 renk kullanilmistir.Bu sanat degeri çok yüksek olan mozaikler yerinde korunarak sergilenmek üzere önlemler alinarak ziyarete açilmistir. Fakat ülkemizin bir çok bölgesinde oldugu gibi bu sanat saheserinin de 2/3'ü, 1998 yili Haziran ayi içerisinde bazi sahislar tarafindan yerinden sökülerek çalinmistir.Dionysos'un dügün merasiminin islendigi bu essiz mozaigin çalinmasinin ardindan kalan diger parçalar korunmasi için yerinden sökülerek Gaziantep Müze Müdürlügü'ne tasinmistir. Baraj insaatinin baslayacagini göz önünde bulunduran Kültür Bakanligi, 1995 yilinda Gaziantep Müze Müdürlügü baskanliginda ve Nautes Üniversitesi'nden bir Fransiz arkeleoji ekibinin katilimiyla yogun kurtarma kazilarini baslatmistir. 1999 yili sonbaharinda Mezar üstü mevkiinde ilk buluntularin ortaya çikarildigi alanla, Zeugma uluslararasi bir üne kavusmustur. Bundan sonra Gaziantep Valisi baskanligindaki Il Encümen üyelerinin destekleriyle Gaziantep Valiligi Il Özel Idaresinden saglanan kaynaklarla Gaziantep Arkeoloji Müzesi'nce kurtarma kazilarina hiz verilmis olup, bu kazilarda iki Roma villasi tamamiyla gün isigina çikartilmistir.M.S.256 yilinda Sasani saldirisiyla yakilip yikilan ve yangin katinin altinda kalan bu villalar; birinci katin eriyen kerpiç duvarlari, daha sonra da yukari teraslardan akip gelen 3 metre kalinliginda erozyon topragi ile örtülerek günümüze kadar korunmustur.Bu sebeple oda içlerinde çok sayida sikke, bronz samdan, pismis topraktan kandil ve çömlekler, mozaikler ve freskler ele geçirilmistir. Ayrica sirt üstü yatar sekilde duran bir MARS heykeli de bulunmustur. Kurtarma kazilarina devam edilmekte olup,kazi alanlarindan çikartilan mozaikler ve diger tarihi eserler su altinda kalmaktan kurtarilarak Gaziantep Arkeoloji Müzesi'ne tasinmistir.Bu kurtarma kazilarina merkezi Gaziantep'te bulunan Sanko Holding'in ve Birecik Baraji Konsorsiyumu'nun katkilari olmustur. Bir anlamda Anadolu'nun kapisi sayilan iki önemli geçide Firat Nehri sadece iki yerden izin vermistir.Bunlardan birincisi Samsat (Samosata), digeri de Belkis / Zeugma'dir. Samsat, Atatürk Baraji'nin sulari altinda kalmistir.Birecik Baraj gölünde su tutulma isleminin tamamlanmasiyla birlikte Belkis / Zeugma'nin yaklasik 1/5'lik bölümü sular altinda kalacaktir. Merkezi ABD'de bulunan PACKART Humanity Institute'ün maddi destekleri ve GAP Idaresi Baskanligi'nin araciligiyla;bu bölgede su tutulma islemleri sona erene kadar Gaziantep Müze Müdürlügü baskanliginda çok uluslu bir ekip kazi, belgeleme ve kurtarma çalismalarina devam edilmektedir.
Zeugma''nin dünya ve Türkiye medyasinda bir bomba gibi patlamasi, Amerika''da New York Times''da çikan, Stephen Kinzer''a ait "Bir Roma Aniti Için Sulu Mezar" baslikli yaziyla oldu. Bu yazi, Birecik Baraji''nin sularinin yükselmeye basladigi 2000 yili Mayis ayinda yazildi. Bir anda Zeugma medyanin ilgi odagi oldu.Ve barajin en üst seviyeye yükseldigi 2000 Ekim''ine kadar kurtarma kazilari hiz kazandi. TRT tarafindan hazirlanan "Zeugma... dün... bugün" belgeseli, görkemli Roma metropolünü tanitmaya çalisirken, Zeugma''da o günkü yasami, insani boyutlariyla da ekrana getiriyor. Ayrica Türk arkeologlarin, yabanci arkeologlarin da katilimiyla yaptigi kurtarma çalismalarini, Zeugma''da bulunan muhtesem mozaikleri de tanitiyor."Zeugma" belgeselinin özgün müzigini Derya Köroglu besteledi.Yapim - Yönetim: Kerime Senyücel Kamera: Sarper Hokna Metin: Yrd.Doç.Dr.Rifat Ergeç, Kerime Senyücel Kurgu: Yusuf Sen Müzik: Derya KörogluOrijinal VCD yi TRT websayfasinda online satin alabilirsiniz.www.trt.net.tr/wwwtrt/marketdevam.aspx?urunid=148ZEUGMABelkis / Zeugma , Gaziantep'in Nizip ilçesinin 10 km. dogusunda , Firat Nehri kenarinda ayni adi tasiyan köyde yaklasik 20 bin dönümlük bir arazi üzerinde yer almaktadir. Büyük Iskender'in genarellerinden Selevkos Nikator M.Ö. 300'de Belkis / Zeugma'nin ilk yerlesimi olan Selevkeya Euphrates kentini kurar. Belkis / Zeugma , M.Ö. 64 yilinda Roma Imparatorlugu'nun topraklarina katilir, ismi ise geçit ve köprü anlamina gelen Zeugma olarak degistirilir. M.S. 256 yilinda Sasani krali Sapur Belkis / Zeugma'yi ele geçirerek kenti yakip yikar. Bu tarihten itibaren Zeugma bir daha kendini toparlayamaz ve Roma dönemindeki ihtisamina ulasamaz. Belkis / Zeugma ; M.S. 4.yüzyilda Geç Roma, M.S. 5. ve 6. yüzyillarda ise Erken Bizans hakimiyetine girmistir. M.S. 7. yüzyilda Arap akinlari neticesinde Belkis / Zeugma terk edilir. Daha sonralari M.S.10. ve 12. yüzyillar arasinda küçük bir Abbasi yerlesimi bölgede yer alir ve M.S. 17. yüzyil da ise Belkis köyü kurulur. Belkis / Zeugma , Kommagene Kralligi'nin dört önemli kentinden birisidir.Helenistik dönemde “Firat Seleukeia”si adiyla anilmis olan kent, Firat Nehri üzerinde bir iskelesi bulunan ve Antakya'dan Çin'e uzanan Ipek Yolu'nun Zeugma'dan geçmesi dolayisiyla önemli bir ticaret potansiyeline sahip antik bir sehirdir. Roma döneminde buraya Anadolu'lu askerlerden olusturulan “Sikitia (Iskit) Lejyonu” adi verilen askeri birlik konuslandirilmistir. Bu birlik daha sonralari, daha bir Romali karekter kazanarak “Dördüncü Lejyon” adiyla görev yapmis olup, Zeugma'da özellikle asker karekterinin agir bastigi bir nekropol heykeltrasligi akiminin baslamasina neden olmustur.Bu alanda steller, kaya kabartmalari,heykeller ve sunaklar gibi degisik formlarda ortaya koydugu örneklerden yeni olusmaya baslayan Zeugma karekterini hissettirmistir.Zeugma, Roma döneminde biraz da Lejyon merkezi olmanin verdigi canlilikla oldukça zenginlesmistir. Belkis / Zeugma ile Firat'nin karsi kiyisindaki Apameia kentine baglanti saglayan, büyük olasilikla agaç kütüklerinden yapilmis sallara dayanan ahsap bir köprü bulunmaktaydi. Nitekim burada o dönemin büyük bir gümrük oldugu ve azimsanmayacak miktarda bir sinir ticaretinin yapildigi belirlenmistir.Çünkü günümüzde Iskeleüstü olarak adlandirilan tepede yapilan kazilar sonucunda bir arsiv odasinda Bulla adi verilen 65.000 adet mühür baskisi ele geçirilmistir. Papirus, parsomen, para torbalari ve gümrük balyalarini mühürlemede kullanilan bu mühür baskilari Zeugma'da güçlü bir haberlesme aginin yaninda büyük bir ticaretin yapildigini da göstermektedir. Firat'in kiyisindan baslayarak batiya dogru 300 metre yükselen engebeli yamaçlar, akropol eteklerine kadar yerlesim yeridir. Bu yamaçlarinin güney ve bati kesimi nekropol, dogu ve kuzeydogu taraflari mahalleler, kuzey kesimi ise kentin yönetimi ve toplumsal bölümleri ile lejyon bölgesi idi. Akropol'ün üzerinde ise, kentin adina bastirilan Zeugma sikkelerinde sikça rastlanan Tykhe Tapinagi bulunmaktaydi. Simdiki haliyle sehir, yaklasik 4-5 metre kalinlikta toprak dolgu altindadir ve bütün alan Antep fistigi agaçlariyla kaplidir.Toprak üzerinde ise sadece birkaç yapi izi ile birkaç mimari parça izlenebilmektedir.Uzun yillardan beri kaçak kazi ve tarihi eser kaçakçiligina maruz kalan bölge önemini 1992 yilinda kaçakçilara karsi Gaziantep Müzesi'nce Arkeolog Dr. Rifat ERGEÇ baskanliginda baslayan kazilarla göstermistir.Ilk kazilarda bir Roma villasi ortaya çikarilmistir.Daha sonralari iki villanin teras mozaikleri çikarilarak Gaziantep Müzesi'ne tasinmistir. Belkis / Zeugma da 1987, 1992-1997,1993-1994,1996-1998 ve 1998-1999 dönemlerinde zaman zaman yabanci Üniversitelerden Arkeolog ve ekiplerin katildigi arkeolojik kazilar yapilmistir. Bu kazilarda çok kaliteli bronz esyalar ve heykelcikler (bronzdan kanatli ayaklar) , sikkeler, heykeller, mezar stelleri ve kabartmalar elde edilmistir. Bu eserler Gaziantep Müzesi Belkis / Zeugma Salonunda sergilenmektedir. Zeugma kentinin ileri gelenleri, zenginleri, yüksek rütbeli subaylari gibi elit tabakanin oturdugu anlasilan villalar bölgesi tamamen Firat manzarasina hakim ve güney rüzgarlarina açiktir. 1992 yilinda yapilan kazilarda ortaya çikarilan M.S. 2. yüzyila tarihlenen Roma villasinda Atriumlu plana sahip olan evin bas odasi (tablinium) ve önündeki galeride sanat degeri çok yüksek mozaikler bulunmustur.7,5 x 3,75 metre boyutunda olan mozaik dösemede üzüm ve sarap tanrisi Dionysos ve karisi Ariadne'nin dügün merasimi tasvir edilmistir.Firat taslariyla islenmis olan mozaiklerde, tonlariyla birlikte 13 renk kullanilmistir.Bu sanat degeri çok yüksek olan mozaikler yerinde korunarak sergilenmek üzere önlemler alinarak ziyarete açilmistir. Fakat ülkemizin bir çok bölgesinde oldugu gibi bu sanat saheserinin de 2/3'ü, 1998 yili Haziran ayi içerisinde bazi sahislar tarafindan yerinden sökülerek çalinmistir.Dionysos'un dügün merasiminin islendigi bu essiz mozaigin çalinmasinin ardindan kalan diger parçalar korunmasi için yerinden sökülerek Gaziantep Müze Müdürlügü'ne tasinmistir. Baraj insaatinin baslayacagini göz önünde bulunduran Kültür Bakanligi, 1995 yilinda Gaziantep Müze Müdürlügü baskanliginda ve Nautes Üniversitesi'nden bir Fransiz arkeleoji ekibinin katilimiyla yogun kurtarma kazilarini baslatmistir. 1999 yili sonbaharinda Mezar üstü mevkiinde ilk buluntularin ortaya çikarildigi alanla, Zeugma uluslararasi bir üne kavusmustur. Bundan sonra Gaziantep Valisi baskanligindaki Il Encümen üyelerinin destekleriyle Gaziantep Valiligi Il Özel Idaresinden saglanan kaynaklarla Gaziantep Arkeoloji Müzesi'nce kurtarma kazilarina hiz verilmis olup, bu kazilarda iki Roma villasi tamamiyla gün isigina çikartilmistir.M.S.256 yilinda Sasani saldirisiyla yakilip yikilan ve yangin katinin altinda kalan bu villalar; birinci katin eriyen kerpiç duvarlari, daha sonra da yukari teraslardan akip gelen 3 metre kalinliginda erozyon topragi ile örtülerek günümüze kadar korunmustur.Bu sebeple oda içlerinde çok sayida sikke, bronz samdan, pismis topraktan kandil ve çömlekler, mozaikler ve freskler ele geçirilmistir. Ayrica sirt üstü yatar sekilde duran bir MARS heykeli de bulunmustur. Kurtarma kazilarina devam edilmekte olup,kazi alanlarindan çikartilan mozaikler ve diger tarihi eserler su altinda kalmaktan kurtarilarak Gaziantep Arkeoloji Müzesi'ne tasinmistir.Bu kurtarma kazilarina merkezi Gaziantep'te bulunan Sanko Holding'in ve Birecik Baraji Konsorsiyumu'nun katkilari olmustur. Bir anlamda Anadolu'nun kapisi sayilan iki önemli geçide Firat Nehri sadece iki yerden izin vermistir.Bunlardan birincisi Samsat (Samosata), digeri de Belkis / Zeugma'dir. Samsat, Atatürk Baraji'nin sulari altinda kalmistir.Birecik Baraj gölünde su tutulma isleminin tamamlanmasiyla birlikte Belkis / Zeugma'nin yaklasik 1/5'lik bölümü sular altinda kalacaktir. Merkezi ABD'de bulunan PACKART Humanity Institute'ün maddi destekleri ve GAP Idaresi Baskanligi'nin araciligiyla;bu bölgede su tutulma islemleri sona erene kadar Gaziantep Müze Müdürlügü baskanliginda çok uluslu bir ekip kazi, belgeleme ve kurtarma çalismalarina devam edilmektedir.
